فولیک اسید یا ویتامین ب9 یکی از ویتامین های گروه ب است که در متابولیسم اسیدهای نوکلئیک و آمینواسیدها نقش داشته و از اهمیت ویژه ای در فرآیند تقسیم سلولی برخوردار است. این مکمل عمدتاً برای برطرف کردن کمبود فولیک اسید، پیشگیری از نقص لوله عصبی در جنین و مقابله با عوارض جانبی برخی داروها به کار می رود.

کمبود فولات به تنهایی نادر است، اما برخی شرایط زیر می تواند فرد را در معرض این کمبود قرار دهد:

- خانم ها در سنین باروری

- دوران بارداری

- سوء تغذیه

- افراد الکلی

- افراد با اختلالات سوءجذب مانند بیماری های التهابی روده (کرون و کولیت اولسراتیو)، بیماری سلیاک و بیماری اسپرو

- برداشتن بخشی از روده و یا بای پس آن 

- مصرف برخی داروها مانند سولفاسالازین، تری متوپریم، متوتروکسات

- بیماری جدی کبدی 

- نارسایی کلیوی همراه با دیالیز

- افراد با نوعی مشکل ژنتیکی خاص که فولات در آن به شکل فعال خود تبدیل نمی شود.

در صورتی که پزشک روش مصرف تعیین نکرده باشد، روزانه 1 قرص ترجیحا با معده خالی مصرف شود. در صورت وجود عوارض گوارشی، می توان آن را بعد از غذا مصرف نمود.

دلایل متعددی برای کم خونی مطرح است و کم خونی به علت کمبود فولیک اسید چندان شایع نیست. مصرف خودسرانه مکمل های فولیک اسید برای رفع کم خونی توصیه نمی شود. در ابتدا باید علت کم خونی توسط پزشک و با انجام آزمایشات مربوطه مشخص شود و در صورت نیاز، فولیک اسید تجویز گردد.

مکمل فولیک اسید، عمدتا برای کاهش خطر نقص لوله عصبی (NTD) در جنین تجویز می شود. اختلال در بسته شدن لوله های عصبی در روز 28ام بعد از لقاح، می تواند منجر به ناهنجاری های جمجمه، مغز و ستوان فقرات گردد. مصرف مکمل های فولات، 1 ماه قبل بارداری تا 3 ماه بعد از آن می تواند خطر نقص لوله عصبی در جنین را تا 70 درصد کاهش دهد. به علاوه، مصرف این ویتامین می تواند سبب کاهش بروز اختلالات اوتیسم، شکاف کام لب، ناهنجاری های مادرزادی قلب و سایر ناهنجاری های مادرزادی در نوزادانی شود که در بستگان نزدیک خود سابقه این اختلالات را دارند.

در صورتی که در اوایل بارداری هستید، مصرف مکمل های فولیک اسید می تواند احتمال ایجاد نقص لوله عصبی (NTD) در جنین را کاهش دهد. هر چند که در ادامه بارداری نیز، استفاده از مکمل فولیک اسید مفید می باشد و می تواند به سایر جنبه های سلامت مادر و جنین کمک نماید.

به دلیل اینکه تعداد قابل توجهی از بارداری ها ناخوسته و بدون قصد قبلی است، توصیه می شود همه زنانی که در سنین باروری هستند روزانه از 400 میکروگرم مکمل فولیک اسید یا مولتی ویتامین های حاوی این مقدار از فولیک اسید استفاده کنند.

خیر-کمبود فولات سبب افزایش سقط جنین یا زایمان زودرس نمی گردد.

خیر- مطالعاتی که تا کنون انجام شده حاکی از این است که فولیک اسید تاثیری در بهبود باروری و تخمک گذاری ندارد. هر چند که به دلیل اثرات مثبت آن بر پیشگیری از برخی ناهنجاری های مادرزادی، پیشنهاد می شود زنانی که در سنین باروری هستند از مکمل های حاوی 400 میکروگرم فولیک اسید استفاده کنند.

اکثر آقایان می توانند فولات کافی را از منابع غذایی دریافت کنند. بنابراین مصرف این مکمل در آقایان سالم توجیهی ندارد، مگر اینکه فرد دارای شرایط پزشکی خاصی باشد و یا به دلایلی که پیشتر گفته شد، دچار کمبود فولات شود.

حداکثر مقدار مجاز فولیک اسید دریافتی از طریق مکمل ها در سنین 14 تا 18 سال 800 میکروگرم و در بزرگسالان 1000 میکروگرم می باشد. از این رو، تا جایی که مجموع فولیک اسید دریافتی از مکمل ها از این مقدار فراتر نرود، مصرف آن با سایر مکمل های تغذیه ای بلامانع است.

حداکثر مقدار مجاز روزانه فولیک اسید در سنین 14 تا 18 سال 800 میکروگرم و در بزرگسالان 1000 میکروگرم می باشد. البته در برخی شرایط پزشکی خاص، ممکن است که دوز بالاتری از فولیک اسید تجویز گردد.

طول دوره درمان بستگی به دلیل مصرف فولیک اسید دارد. مثلاً جهت پیشگیری از نقص لوله عصبی در جنین، مادر باید مصرف فولیک اسید را یک ماه پیش از بارداری شروع کرده و تا 3 ماه بعد از بارداری ادامه دهد. برای درمان کم خونی ناشی از فقر فولیک اسید، معمولاً دوره مصرف 4 ماهه است، اما اگر دلیل زمینه ای برطرف نشود ممکن است لازم باشد فرد در تمام طول عمر از این مکمل استفاده کند. همچنین در صورتی که فرد به دلیل بیماری خود ایمنی از داروی متوتروکسات استفاده می کند، تا مادامی که نیاز به مصرف این دارو باشد، باید از فولیک اسید نیز استفاده کند. مصرف طولانی مدت و خودسرانه فولیک اسید به هیچ عنوان توصیه نمی شود.

تا کنون شواهد علمی مبنی بر اثرگذاری مصرف این ویتامین در افزایش یا کاهش اشتها در افراد سالم وجود ندارد.

مصرف این مکمل با دوزهای معمول، عارضه جانبی خاصی در پی نخواهد داشت. اما گاهی ممکن است در برخی افراد باعث گرگرفتگی، بی حالی، راش های پوستی، خارش و قرمزی، اسپاسم مجاری تنفسی و یا سایر واکنش های حساسیتی شود.

مصرف این فرآورده می تواند با داروهای زیر تداخل ایجاد نماید:

این مکمل می تواند سطح خونی برخی داروهای ضد صرع مانند فنی توئین، فوس فنی توئین، فنوباربیتال و پریمیدون را کاهش دهد و سبب کاهش اثر دارو گردد. 

فولیک اسید می تواند سبب کاهش اثرات درمانی داروی raltitrexed و همچنین افزایش عوارض داروی فلواوراسیل گردد. 

مصرف همزمان متوترکسات با فولیک اسید در بیماری سرطان توصیه نمی گردد. اما اگر از دوزهای پایین متوترکسات به منظور درمان بیماری های خود ایمنی مانند (پسوریازیس، آرتریت روماتوئید) استفاده شود، استفاده از فولیک اسید مفید بوده و می تواند منجر به کاهش عوارض جانبی (عوارض گوارشی) داروی متوترکسات گردد. 

فولیک اسید می تواند اثرات داروهای سولفادوکسین و پریمتامین را کاهش دهد. در صورت مصرف این داروها، باید از فرم فعال فولیک اسید استفاده شود. 

در صورت مصرف داروهای فوق، قبل از مصرف مکمل فولیک اسید با پزشک خود مشورت نمایید. 

توصیه می شود افرادی که به سرطان مبتلا هستند، از مکمل فولیک اسید به دلیل اثر افزایشی آن بر تقسیم سلولی و رشد تومور استفاده نکنند، مگر اینکه تشخیص پزشک معالج چیز دیگری باشد. همچنین، در صورتی که به فولیک اسید یا یکی از اجزای این محصول حساسیت دارید نباید از این فرآورده استفاده نمایید.

مصرف مقادیر بیش از حد مجاز فولیک اسید توصیه نمی شود، مگر با نظارت پزشک. به علاوه، در افرادی که به دلیل کمبود ویتامین B12 دچار آنمی مگالوبلاستیک شده اند، مصرف مقادیر بالای فولیک اسید می تواند علائم آنمی مگالوبلاستیک ناشی از کمبود ویتامین B12 را مخفی کند و منجر به دائمی شدن آسیب عصبی ناشی از کمبود این ویتامین گردد.

مصرف این مکمل یک ماه پیش از بارداری تا 12 هفته بعد از آن، می تواند از نقایص لوله عصبی در جنین پیشگیری نماید. در طول دوران بارداری نیز استفاده از این فرآورده برای سلامت مادر و جنین مفید بوده و فولات کافی به منظور تقسیم سلولی سریع در جنین فراهم می کند. در نتیجه استفاده از این فرآورده در دوران بارداری با نظر پزشک مفید است.

مقدار نیاز بدن به فولات در دوران شیردهی نسبت به فرد عادی افزایش می یابد. هر چند در صورتی که فرد رژیم غذایی مناسبی داشته باشد، نیازی به استفاده از مکمل فولیک اسید ندارد. اما در صورت دریافت ناکافی از رژیم غذایی، مصرف این مکمل ها می تواند مفید واقع شود.

گردآوری شده توسط تیم علمی مجله داروکده