گیاه بومادران با نام علمی Achillea millefolium

گیاه بومادران با نام علمی Achillea millefolium از خانواده کاسنی، گیاهی علفی، پایا و به ارتفاع 10 تا 100 سانتی‌متر می باشد. برگ‌های گیاه دارای بریدگی‌های زیاد و باریک و بدون دمبرگ هستند. گل‌های سفید آن به‌صورت کاپیتول و مجتمع در قسمت انتهایی ساقه قرار گرفته‌اند.  نام لاتین گیاه برگرفته از آشیل، قهرمان افسانه ای یونان است. در دوران نبردهای تروا از این گیاه در درمان زخم، بند آوردن خونریزی و جلوگیری از عفونت استفاده می شده است.
انتشار این گونه در ایران در ارتفاعات البرز، دماوند، پلور، گچسر، پل زنگوله، کندوان، آذربایجان، ارومیه، نی ریز و راسوند گزارش شده است. سرشاخه‌های گلدار، بخش دارویی این گیاه را تشکیل می‌دهند که دارای بویی نافذ و تلخ مزه است.

ترکیبات شیمیایی
- ترکیبات موجود در اسانس (کامازولن chamazulene، کامفر camphor، کاریوفیلن caryophyllene و ...)
- سزکویی ترپن لاکتون ها (آکیلیسینachillicin، میلفولیدmillefoild)
- فلاونوئیدها (آپی‌ژنین apigeninen ، لوتئولین luteolin، روتین rutin و ...)
- ترپنوئیدها
- تانن ها
- آلکالوئیدها (آکی‌لئین achilleineو استاکیدرینstachydrine)

موارد مصرف
- مصرف خوراکی: در از دست دادن اشتها، ناراحتی‌های گوارشی (اسپاسم‌های خفیف)، مشکلات کبد و کیسه صفرا
- مصرف موضعی: به عنوان حمام در مشکلات همراه با درد و کرامپ مربوط به قسمت های تحتانی لگن زنان
- فرآورده های آرایشی بهداشتی

موارد مصرف در طب سنتی و عامه
- به صورت موضعی: درمان زخم های دیر التیام، التهابات پوستی، اگزما، شوره سر و مرطوب کردن پوست
- ضدعفونی کننده
- کاهنده درد دندان (با جویدن برگ‌ها، گل‌ها و ریشه‌های تازه)
- کمک در تنظیم سیکل قاعدگی (خونریزی شدید یا فقدان قاعدگی)، سقط‌آور، قاعده‌آور و به‌عنوان محرک انقباضات رحمی

اثرات
- بندآورنده خونریزی
- ضد ترومبوز و تقویت رگ های واریسی
- ضد اسپاسم
- مقوی معده و صفرا آور
- ضد میکروب قوی
- کاهنده فشار خون

آثار فارماکولوژیکی گزارش شده
- قسمت هوایی گیاه بومادران غنی از فلاونوییدها می باشد که همگی به عنوان آنتی اکسیدان عمل نموده و خاصیت ضد التهابی نیز دارند. ترکیبات سزکویی ترپن لاکتونی جدا شده از گیاه فعالیت ضد میکروب قوی نشان داده اند. عصاره گیاه به دلیل دارا بودن ترکیات تاننی، موجب استحکام تارهای مو گشته و از شکنندگی آن ها جلوگیری می نماید. از این رو گیاه بومادران در فرآورده های آرایشی بهداشتی مانند شامپو، ضدآفتاب و ... استفاده می شود.
- فلاونویید روتین و کامازولن گیاه بومادران دارای اثرات ضد التهابی و ضد اسپاسمی می باشند. عصاره هیدروالکلی گیاه از طریق مهار عصب واگ معده اثر مهاری بر ترشح اسید معده دارد. این گیاه به علت داشتن ویژگی های ذکر شده، در بهبود زخم معده و اثنی عشر موثر است.

- ترکیب آلکالوییدی آکی‌لئین، سبب کاهش زمان انعقاد خون می شود و در خونریزی لثه موثر است. این گیاه به علت دارا بودن ترکیبات ضد التهابی، ضد میکروبی و قابض در تهیه دهانشویه های گیاهی استفاده می گردد.
- ترکیب ایزواورنیتین جدا شده از گیاه، مهار کننده آنزیم گزانتین اکسیداز می باشد و بنابراین دارای اثر ضد آرتریت روماتوئید و نقرس حاد مفصلی است.

منع مصرف
بارداری، وجود حساسیت به گیاهان خانواده کاسنی، زخم معده، انسداد مجاری صفراوی و ناراحتی‌های کیسه صفرا

احتیاط مصرف
- از مصرف این گیاه در ناحیه اطراف و داخل چشم خودداری شود.
- مصرف همزمان این گیاه با آرام‌بخش‌ها می‌تواند منجر به افزایش اثر آرام‌بخشی و خواب آلودگی گردد.
- مصرف گیاه در مردان به‌دلیل اثرات مهاری بالقوه بر اسپرماتوژنز (بر اساس مطالعات حیوانی) بهتر است با احتیاط صورت گیرد.

مصرف در دوران بارداری
به‌دلیل اثرات قاعده‌آوری و سقط آوری در دوران بارداری منع مصرف دارد.

مصرف در دوران شیردهی
به علت داشتن مقادیر اندک ماده سمی توجون، در دوران شیردهی نباید مصرف شود.

اثرات جانبی
- شایعترین اثر جانبی گزارش شده از گیاه درماتیت تماسی است.
- سایر موارد شامل: آرام‌بخشی، سمیت عصبی، سردرد، منگی، تهوع، کرامپ معده و روده، اختلال عملکرد کلیوی، افت قند خون، تحریک رحم (با دوزهای بالا)، حساسیت به نور

تداخلات دارویی
- تانن موجود در گیاه ممکن است سبب کاهش جذب آهن شود، بنابراین بین مصرف این دو فرآورده حداقل یک ساعت فاصله باشد.
- مصرف همزمان گیاه بومادران با داروهای ضد انعقاد می تواند باعث کاهش اثردهی دارو شود.  
- مصرف این گیاه می تواند اثر داروهای ضد دیابت را افزایش دهد و سبب افت قند خون شود.
- این گیاه می تواند با داروهای ضد پرفشاری خون تداخل داشته باشد.
- گیاه بومادران قادر است ترشح اسید معده را افزایش دهد به همین جهت ممکن است با داروهای مهارکننده ی ترشح اسید معده تداخل داشته باشد.
- در صورت مصرف همزمان با داروهای آرام‌بخش و خواب‌آور، سبب افزایش اثر آنها می‌گردد.

فرآورده‌های حاوی گیاه بومادران در بازار دارویی

گاسترین(شرکت گل‌دارو)
پرسیکا (لابراتوار پورسینا)
قطره کامیلاسین (لابراتوار پورسینا)
شامپو فیتو ولوم (فیتو)
شامپو حجم دهنده موی سر (فولیکا)
نرم کننده موهای نازک و کم حجم (فولیکا)
کرم ضد آفتاب و ضد چروک +SPF 50 (سان سیف)
شربت فیتوگریپ (گل دارو)
شاپو درمان کننده و کراتینه طبیعی (ساینس)
تونیک درمان کننده و کراتینه طبیعی (ساینس)
روغن حاوی 5% کلاژن هیدرولیز شده (ساینس)
تونیک درمان کننده ضد شوره چرب (ساینس)
شامپو درمان کننده ضد شوره چرب (ساینس)
لیو 52 دی اس (هیمالیا)

منابع
نوری نگین، خانقاهی ابیانه الهام، امین غلامرضا. داروهای گیاهی رسمی ایران. مرکز تحقیقات پزشکی قانونی: 1395: 65.
وزیریان مهدی، تحویل زاده مینا، نیروند چراغی محمد، یوسف بیک فاطمه، امین غلامرضا. گیاه درمانی با رایج ترین گیاهان دارویی. برای فردا: 1390: 51-54.
ضیایی علی، مسگرپور بیتا، شیستری آیدا. احتیاط مصرف و تداخلات دارویی گیاهان دارویی بر اساس شواهد و مستندات. انتشارات تیمورزاده، 1394: 2-3.
صالحی سورمقی محمد حسین. گیاهان دارویی و گیاه درمانی. دنیای تغذیه، 1393: 108-110.

Gruenwald J, Brendler J, Jaenicke C et al. PDR for Herbal Medicines. Medical Economics Company, 2004: 833-835.
Mills E, Duguoa J, Perri D, Koren G. Herbal Medicines in Pregnancy and Lactation An Evidence Based Approach. Taylor & Francis Medical. 2006: 295-299
Evans WC. Trease and Evans Pharmacognosy. Elsevier. 2009; 2(16): 296
Aronson JK. Meyler’s Side Effects of Herbal Medicines. Elsevier. 2009; 61-65
Jari? S, Kosti? O, Mataruga Z, Pavlovi? D, Pavlovi? M, Mitrovi? M, Pavlovi? P. Traditional wound-healing plants used in the Balkan region (Southeast Europe). Journal of Ethnopharmacology. 2018; 211: 311-328
Mohammad hosseini M, Sarker SD, Akbarzadeh A. Chemical composition of the essential oils and extracts of Achillea species and their biological activities: A review. Journal of Ethnopharmacology. 2017; 199: 257-315
Final Report on the Safety Assessment of Yarrow (Achillea Millefolium) Extract. International Journal of Toxicology. 2001; 20(2): 79–84
S. Saeidnia, AR. Gohari, N. Mokhber-Dezfuli, F. Kiuchi. A review on phytochemistry and medicinal properties of the genus Achillea. Daru. 2011; 19(3): 17313
Applequist WL, Moerman DE. Yarrow (Achillea millefolium L.): A Neglected Panacea? A Review of Ethnobotany, Bioactivity, and Biomedical Research. Economic Botany.2011; 65: 209