رپورتاژ- مکانیزم سیستم ایمنی بدن

هیچ موجود زنده ای بدون داشتن یک سیستم ایمنی مناسب و کارآمد نمی تواند به زندگی در محیط خود ادامه دهد. کار سیستم ایمنی در بدن هر موجود مانند وظیفه ارتش در یک کشور است.
همان طور که یک کشور بدون داشتن یک ارتش قدرتمند قادر به تامین امنیت نیست و دشمنان در کمین حمله به آن هستند، انسان و جانوران هم بدون داشتن یک سیستم ایمنی سالم و خوب قادر به ادامه حیات نمی باشند. محیطی که ما زندگی  می کنیم استریل نیست و انباشته از ویروس ها، میکروب های مختلف، آلرژن ها، سم ها، مواد سرطان زا و... می باشد. بنابراین سیستم ایمنی مانند یک ارتش قدرتمند وظیفه از بین بردن عوامل زیانبار که وارد بدن شده اند را دارند.

سیستم ایمنی از طیف وسیعی از سلول ها و مولکول های تخصص یافته به وجود آمده که قادر به شناسایی و از بین بردن عوامل مهاجم و بیگانه می باشند، تمام این عوامل در یک شبکه پویا با یکدیگر فعالیت می کنند.
اجزای اصلی سیستم ایمنی بدن همان گلبول های سفید یا گویچه های سفید (لوکوسیت ها) هستند. گلبول های سفید بخشی از دستگاه ایمنی بدن هستند و بدن را در برابر بیماری های عفونی محافظت می کنند.

انواع گلبول های سفید
گرانولوسیت ها (که به سه گروه نوتروفیل ها، ائوزینوفیل ها و بازوفیل ها تقسیم می شوند.)، ماکروفاژها، سلول های کشنده طبیعی یا Natural killer cells، ماست سل ها یا ماستوسیت، سلول های دندریتی، لنفوسیت ها و مونوسیت. 

حفاظت بدن توسط سیستم ایمنی را می توان به دو بخش شناسایی و پاسخ تقسیم کرد. شناسایی ایمنی، همان قابلیت سیستم ایمنی در تشخیص و تفکیک عوامل بیگانه از اجزای خودی است. سیستم ایمنی قادر به شناسایی و عکس العمل قاطع و سریع در برابر الگوهای مولکولی که خصوصیات گروهی از پاتوژن های معمول می باشند. سیستم ایمنی حتی می تواند تفاوت های شیمیایی که موجب تشخیص یک پاتوژن از سایر پاتوژن ها می شود را به صورت دقیق شناسایی کند. علاوه بر این موارد، سیستم ایمنی می تواند بین مولکول های بیگانه و سلول ها و مولکول های خود بدن تفاوت قائل شود (تمایز خودی از غیر خودی) و همچنین این سیستم قادر به تشخیص سلول های تغییر یافته میزبان که می توانند به سرطان منجر شوند، می باشد. تشخیص پاتوژن توسط سیستم ایمنی، موجب راه اندازی یک پاسخ اجرایی می شود که منجر به از بین بردن یا خنثی کردن عوامل مهاجم می گردد. چندین جز از اجزای سیستم ایمنی قادر به تغییر پاسخ های تشخیص اولیه به انواعی از پاسخ های موثر شوند که هر کدام از آنها به طور بی نظیری جهت از بین بردن نوع خاصی از پاتوژن مناسب می باشند. یکی از ویژگی های جالب توجه خاطره این است که مانع ابتلای ما به برخی از بیماری ها برای دومین بار می شود.

می بایست به این نکته توجه کرد که دو نوع سیستم ایمنی ذاتی و اکتسابی وجود دارد، که در حفاظت از بدن ما با یکدیگر همکاری می کنند. ایمنی ذاتی شامل مکانیسم های سلولی و مولکولی بوده که قبل از ایجاد عفونت سازماندهی شده و از آن جلوگیری کرده یا آن را از بین می برند. این خط دفاعی کارآمد و اولیه در همان ابتدا از بسیاری عفونت ها جلوگیری کرده و برخی عفونت ها طی چند ساعت پس از برخورد با سیستم ایمنی ذاتی از بین می روند. عناصر تشخیصی سیستم ایمنی ذاتی به صورت دقیقی بین پاتوژن و خودی تمایز قائل شده ولی به منظور تشخیص تفاوت های ناچیز در مولکول های بیگانه تخصص یافته نمی باشند.

سیستم ایمنی ذاتی (Innate immunity)
- اولین مانعی که پاتوژن ها بایستی بر آن غلبه کند، نفوذ در سدهای محافظتی میزبان می باشد. سدهای قابل مشاهده شامل پوست و غشاهای مخاطی می باشند. اسیدیته محتویات معده و عرق بدن سدهای دیگر می باشند که شرایط اسیدی جهت ممانعت از رشد ارگانیسم ها را فراهم می آورند.

- دومین مانع پاسخ های التهابی است. به هنگام عبور مواد بیماری زا از نخستین مانع، این خط دفاعی فعال می گردد. این پاسخ در زخم ها نمود بیشتری دارد. ماست سل ها به طور ثابت در خون وجود دارند و مسئول تشخیص عوامل خارجی هستند. با شناسایی عوامل مهاجم، سیگنال شیمیایی به نام هیستامین را ترشح می کنند که حضور هیستامین باعث جریان خون به منطقه زخم شده و باعث جمع شدن سایر گلبول های سفید برای دفاع از بدن به منطقه مورد نظر شده و به دنبال ترشح شدن هیستامین باعث ایجاد واکنش های آلرژیک مثل عطسه یا خارش می شود.

- سلول های بیگانه خوار، سدی در برابر عفونت می باشند. یک مکانیسم مهم دفاع ذاتی، بلعیدن مواد خارج سلولی توسط عمل فاگوسیتوز می باشد. در فاگوسیتوز غشای پلاسمایی سلول، اطراف یک ذره را فرا می گیرد. فاگوسیتوز اغلب توسط سلول های تخصص یافته مانند مونوسیت و نوتروفیل های خونی و ماکروفاژهای بافتی، ماست سل و سلول های دنریتیکی صورت می گیرد.

- سلول های کشنده طبیعی یا Natural killer cell دسته ای دیگر از گلبول های سفید هستند که نقش بسیار کلیدی در بدن دارند. اگر یکی از سلول های بدن دچار آسیب شود و یا ویروسی به درون سلول نفوذ نماید، آن سلول برای مطلع کردن سیستم ایمنی بدن، در سطح خود اقدام به تولید پروتئینی می کند به نام (MHC(Major histocompatibility complex که ظهور پروتئین MHC در سطح سلول آسیب دیده، منجر به اعلام هشدار خطر به سیستم ایمنی بدن گردیده در چنین مواردی، سلول های کشنده طبیعی با اسکن کردن سطح سلول ها در صورت مشاهده پروتئین MHC به آن سلول می چسبند و با ترشح مواد شیمیایی آن سلول را از بین می برد.

- آخرین رده گلبول های سفید متعلق به سیستم ایمنی، سلول های دندریتیکی می باشند. این سلول ها در اطراف خود شاخه های بسیاری دارند. در مکان هایی حضور دارند که در تماس با هوا می باشند مثل داخل بینی و یا داخل شش ها، این سلول ها رابط بین سیستم ایمنی ذاتی و اکتسابی می باشند. این سلول ها پاتوژن ها را از بین می برند و علاوه بر آن، تکه ای از پاتوژن که آنتی ژن نامیده می شود را به عناصر سیستم ایمنی اکتسابی ارائه می دهند. ماکروفاژها نیز می توانند اطلاعات آنتی ژنی پاتوژن را به عناصر سیستم ایمنی اکتسابی گزارش نمایند.

سیستم ایمنی اکتسابی (Adaptive immunity)
دومین سیستم ایمنی با نام ایمنی اکتسابی شناخته می شود که طی پاسخ به عفونت، شکل گرفته و به منظور تشخیص، ریشه کنی و سپس یادآوری پاتوژن های مهاجم سازگار شده است. ایمنی اکتسابی مشروط به ایمنی ذاتی بوده و چندین روز پس از عفونت اولیه ایجاد می شود. ایمنی اکتسابی یک خط دفاعی گسترده و ثانویه را بوجود می آورد که موجب از بین رفتن پاتوژن هایی می شود که از پاسخ ذاتی فرار کرده و یا علی رغم وجود این پاسخ ها، در بدن باقی مانده اند.

اجزای سیستم ایمنی اکتسابی شامل:
لنفوسیت های T و لنفوسیت های B می باشد.

لنفوسیت های B: لنفوسیت های B، هر کدام یک پذیرنده ویژه آنتی ژن بر روی غشای خود دارند. این پذیرنده های ویژه آنتی ژن یا گیرندهای سلول B، مولکول آنتی بادی غشایی هستند. هنگامی که یک سلول B دست نخورده (سلولی که قبلا با آنتی ژن مواجه نشده) برای اولین بار با آنتی ژن مواجه می شود. در صورت مکمل بودن آنتی ژن یا آنتی بادی غشایی، این دو به یکدیگر اتصال یافته و سلول به سرعت تقسیم می شود. نوادگان این سلول به سلول های B خاطره ای و سلول های B اجرایی به نام پلاسماسل تمایز می یابد. سلول های B خاطره ای نسبت به سلول های دست نخورده عمر طولانی تری داشته و همانند سلول های B والد، آنتی بادی های غشایی مشابهی را عرضه می کنند. یک پلاسماسل می تواند در هر ثانیه صدها تا هزاران مولکول آنتی بادی تولید کند.

لنفوسیت های T: سلول های Tبالغ، مولکول های ویژه آنتی ژن به نام پذیرنده سلول (T( T cell Receptor را بر روی غشای خود عرضه می کند. 
دو زیر جمعیت شناخته شده از سلول های T وجود دارند: سلول ها T کمک کننده (T helper) و سلول های T سیستوتوکسیک (T cytotoxic) سلول های TH و TC به واسطه وجود گلیکوپروتئین های غشایی CD4 و CD8 خود، از یکدیگر متمایز می شوند. سلول های T که CD4 دارند، عموما به عنوان سلول های T کمک کننده و آنهایی که CD8 دارند، به عنوان سلول های T سایتوتوکسیک فعالیت دارند.
بر خلاف آنتی بادی های غشایی سلول های B که آنتی ژن های آزاد را تشخیص می دهند، بیشتر پذیرنده های سلول های T، تنها آنتی ژن را همراه با پروتئین های غشایی با نام MHC را شناسایی می کنند. MHC کلاس 1 بر روی تمام سلول های هسته دار گونه های مهره داران یافت می شود و مولکول های MHC نوع 2 تنها بر روی سلول های عرضه کننده آنتی ژن بارز می شوند. زمانی که یک سلول T دست نخورده با آنتی ژن متصل به مولکول MHC سطح یک سلول مواجه می شود، سلول های T تکثیر یافته و به سلول های T خاطره ای و انواعی از سلول های T اجرایی تمایز می یابند.

زمانی که سلول TH کمپلکس آنتی ژن-MHC را شناسایی کرد و با آن واکنش داد، فعال شده و سایتوکاین را ترشح می کند. سایتوکاین های ترشح شده در فعال سازی سلول های B، سلول های TC، ماکروفاژها نقش دارند. لنفوسیت های TC عملکرد حیاتی در پایش سلول های بدن و حذف سلول های آلوده به ویروس، سلول های توموری و سلول های بافت پیوندی بیگانه دارند.

برای مشاهده محصولات برند بیونوریکا در داروکده بر روی نام آنها کلیک کنید.
ایموپرت
برونشی پرت 
سینوپرت اکسترکت
شربت برونشی پرت  
شربت سینو پرت  

منابع:
1-cellular and molecular immunology,Abul abbass,2018
2-مبانی ایمونولوژی ،فرید حسینی ،انتشارات دانشگاه مشهد ،شماره 82،1392
3-ایمونولوژی کوبای،بهار،1390

گردآوری: دکتر سلین سینک (نماینده علمی کمپانی بیونوریکا)