گیاه بادرنجبویه با نام علمی Mellisa officinalis

گیاه بادرنجبویه با نام علمی Mellisa officinalis از خانواده نعناعیان، گیاهی است علفی، پایا، معطر، به ارتفاع 120-30 سانتی‌ متر و یا گاهی بیشتر. دارای ساقه ی چهار گوش؛ با برگ‌های تقریباً قلبی شکل؛ بوی برگ‌ها مشابه بوی لیمو است. گل‌ها به رنگ سفید و یا گلی رنگ هستند و دارای دو لب که از بغل محور برگ‌ها خارج می‌شوند.
محل رویش در ایران: اطراف تهران، کرج، قزوین، گرگان، آذربایجان، کرمانشاه، لرستان و گیلان می‌باشد و اندام دارویی گیاه را برگ‌ها تشکیل می‌دهند.

ترکیبات شیمیایی
• هیدروکسی سینامیک اسیدها (اسید رزمارینیک، اسید کافئیک و اسید کلروژنیک)
• فلاونوئیدها (سیناروزید، کاسموسین، رامنوسیترین و ایزوکوئرستین)
• تانن‌ها
• تری‌ترپن‌های اسیدی (اسید اورسلیک و اسید اولئانولیک)
• روغن های فرار (سیترال، سیترونلال، ژرانیال، نرول، لینالول، هومولن، بتاکاریوفیلن و ارموفیلن)

موارد مصرف گیاه بادرنجبویه:
مصرف خوراکی
• به عنوان ضد نفخ در اختلالات گوارشی و تحریک اشتها
• به عنوان آرام بخش در درمان اختلالات عصبی خواب، سردرد عصبی، کاهش استرس و افسردگی های خفیف
• کاهش بی قراری و تحریک پذیری در کودکان پیش فعال

مصرف موضعی
• برای درمان علامتی تبخال روی لب‌ها
• عفونت‌های ویروسی پوست
موارد مصرف در طب سنتی و عامه
• ضد نفخ، تهوع و اختلالات گوارشی کودکان و بزرگسالان
• درمان فقدان قاعدگی، قاعدگی دردناک، آسم، نیش زنبور، سرفه، منگی، سر دردهای میگرنی، ضربان قلب بالا (تاکی کاردی)، درد دندان، التهاب نای و نایژه‌ها، بی‌اختیاری ادراری
• معرق و مفید برای کاهش تب کودکان
• هیستری و مالیخولیا، تپش قلب عصبی، استفراغ و افزایش فشار خون

آثار فارماکولوژیکی و مکانیسم اثر
بادرنجبویه فرآیند های التهابی آکنه را مهار می سازد، از این رو آن را به عنوان یک داروی بسیار مفید برای آکنه می شناسند. این گیاه هم چنین دارای فعالیت ضد ویروسی است، بررسی ها نشان داده است که عصاره آبی گیاه، تکثیر ویروس هرپس سیمپلکس نوع 2، آنفولانزا A2 و واکسینیا را مهار می‌کند. مطالعات فیتوشیمیایی و بررسی های فارماکولوژیکی اثربخشی عصاره بادرنجبویه را به صورت موضعی در درمان ضایعات ویروسی تبخال اثبات کرده اند. مکانیسم اثر ضد ویروسی عصاره گیاه بادرنجبویه مربوط به اسید کافئیک و فرآورده های پلیمریزه ی آن می باشند که این ترکیبات با مهار سنتز پروتئین های ویروسی اثرات خود را اعمال می کنند.

عصاره گیاه بادرنجبویه غنی از ترکیبات رزمارینیک اسید، اولئانیک اسید و اورسلیک اسید است. این ترکیبات به علت تمایل نسبی به گیرنده های GABA، با اتصال به این گیرنده ها سبب افزایش سطح GABA در مغز می شوند که می تواند دلیلی برای اثرات آرام بخشی و ضد اضطرابی این گیاه باشد.
اثرات ضد دردی و ضد التهابی گیاه را می توان به حضور رزمارینیک اسید، ترپنوییدها و فلاونویید ها نسبت داد. در این میان فلاونوییدها نقش موثرتری ایفا می کنند.
همچنین برخی مطالعات حاکی از آن است که بادرنجبویه با تاثیر مستقیم بر هورمون های تیروییدی و ممانعت از اثرگذاری TSH بر گیرنده اش میتواند در درمان بیماری Graves  مفید باشد.

منع مصرف
افرادی که به گیاه بادرنجبویه حساسیت دارند، از مصرف آن پرهیز نمایند.

احتیاط مصرف
• در افراد مبتلا به کم کاری تیروئید (هیپوتیروییدی) به علت اثرات آنتی تیروتروپیک گیاه با احتیاط مصرف شود.
• در افراد مبتلا به هیپرپلازی خوش خیم پروستات با احتیاط مصرف شود.
• در افراد مبتلا به به گلوکوم به علت احتمال افزایش فشار چشم با احتیاط مصرف شود.
مصرف در دوران بارداری
در بارداری، به خاطر اثرات منقبض کنندگی رحم و همچنین به خاطر اثرات آنتی تیروتروپیک و آنتی گنادوتروپیک نباید مصرف شود.

مصرف در دوران شیردهی
• با توجه به نبود مستندات علمی، بهتر است با احتیاط مصرف شود.
مصرف در کودکان
• به دلیل نبود مطالعات کافی، در کودکان زیر 12 سال مصرف نشود.

اثرات جانبی
عارضه جانبی شناخته شده ای ندارد.

تداخلات دارویی
• عصاره هیدروالکلی بادرنجبویه اثرات خواب‌آور پنتوباربیتال را افزایش می‌دهد. اسانس گیاه به دلیل فعالیت آرام‌بخشی، اثرات تضعیف سیستم عصبی مرکزی هگزوباربیتال را افزایش می‌دهد.
• در صورت مصرف فرآورده های الکلی گیاه، امکان ایجاد واکنش های شبه دی سولفیرام وجود دارد.
• مقادیر بالای گیاه ممکن است به عنوان آنتاگونیست تیروکسین عمل کرده و روی عملکرد داروهایی مانند لووتیروکسین تاثیر بگذارد.  

منابع:
نوری ن، خانقاهی ابیانه الف، امین غ. داروهای گیاهی رسمی ایران. مرکز تحقیقات پزشکی قانونی: 1395: 21-118.
وزیریان م، تحویل زاده م، نیروند چراغی م، یوسف بیک ف، امین غ. گیاه درمانی با رایج ترین گیاهان دارویی. برای فردا: 1390: 6-43.
قاسمی دهکردی ن. فارماکوپه گیاهی ایران. وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، معاونت غذا و دارو، 1381(ج 2): 21-114.
ضیایی ع، مسگرپور ب. احتیاط مصرف و تداخلات دارویی گیاهان دارویی بر اساس شواهد و مستندات. انتشارات تیمورزاده، 1394: 6-154.
صالحی سورمقی م. گیاهان دارویی و گیاه درمانی. دنیای تغذیه، 1393: 2-100.
خلیقی سیگارودی ف، جاروندی ص، تقی زاده م. کاربردهای درمانی گیاهان دارویی. ارجمند: 1392: 5-171.
Gruenwald J, Brendler J, Jaenicke C et al. PDR for Herbal Medicines. Medical Economics Company, 2004: 461-3.
Mukherjee P K, Houghton P J. Evaluation of Herbal Medicinal Products. Pharmaceutical Press, 2009: 188-9.
Heinrich M, Barnes J, Gibbons S, Williamson M. FUNDAMENTALS OF PHARMACOGNOSY AND PHYTOTHERAPY. Elsevier Ltd, 2012:242-3.
Mills E, Duguoa J, Perri D, Koren G. Herbal Medicines in Pregnancy and Lactation An Evidence-Based Approach. Taylor & Francis Medical, 2006:204-7. 
Sorensen J M. Melissa officinalis. International Journal of Aromatherapy, 2000: 10(1), 7-15.
Santini F, Vitti P, Ceccarini G, Mammoli C, Rosellini V, Pelosini C, Marsili A, Tonacchera M, Agretti P, Santoni T, Chiovato L, Pinchera A. In vitro assay of thyroid disruptors affecting TSH-stimulated adenylate cyclase activity. Journal of Endocrinological Investigation, 2003: 26(10), 950-5.
Miladi-Gorgi H, Vafaee A, Rashidipoor A. The role of opioid receptors on anxiolytic effects of the aqueous extract of Melissa officinalis in mice. Razi J Med Sci. 2005; 12(47): 145-153.
Salah SM, Jager AK. Screening of traditionally used Lebanese herbs for neurological activities. J Ethnopharmacol. 2005; 97(1): 145-9.