مشروبات الکلی و مسمومیت با متانول

مشروبات الکلی

مشروبات الکلی شامل هر نوع نوشیدنی است که حاوی الکل از نوع اتانول (الکل اتیلیک) باشد. الکل موجود در مشروبات الکلی می‌تواند باعث تأثیرات روان‌شناختی و فیزیکی بر روی بدن شود و سلامتی شخص را تحت تأثیر قرار دهد. به خصوص اگر در مصرف آن‌ها زیاده روی شود. در ایران، مصرف مشروبات الکلی به دلایل مذهبی، فرهنگی و قانونی محدود شده است. با این وجود، برخی افراد همچنان به صورت غیرقانونی مشروبات الکلی مصرف می‌کنند، که می تواند منجر به عوارض جدی برای سلامتی شان شود. عوارض ناشی از مصرف دراز مدت مشروبات الکلی شامل موارد زیر می‌شود:

1. اختلال در عملکرد کبد: مصرف مشروبات الکلی به میزان زیاد می‌تواند باعث آسیب به کبد شود و احتمال ابتلا به بیماری‌های مرتبط با کبد مانند سیروز و سرطان کبد را افزایش دهد.

2.  اختلال در عملکرد مغز: مصرف مشروبات الکلی به میزان زیاد می‌تواند باعث اختلال در عملکرد مغز شود. مصرف بیش از حد مشروبات الکلی می تواند احتمال ابتلا به افسردگی، اضطراب، و اختلال در حافظه را افزایش دهد.

3.  افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی: مصرف مشروبات الکلی به میزان زیاد می‌تواند باعث افزایش فشار خون، بیماری عروق کرونر، نارسایی قلبی و سکته قلبی شود.

4. افزایش خطر ابتلا به سرطان: مصرف مشروبات الکلی به میزان زیاد می‌تواند باعث افزایش خطر ابتلا سرطان حنجره، سرطان دهان، سرطان مری، سرطان پستان و سرطان روده گردد.

5. تأثیرات منفی بر روی رفتار و روابط اجتماعی: یکی دیگر از عوارض جدی مصرف بی رویه مشروبات الکلی، تأثیرات منفی آن بر خلق و خو و رفتار فرد می باشد که می تواند مشکلاتی را در روابط اجتماعی و خانوادگی فرد به وجود بیاورد.

مسمومیت با الکل

مسمومیت با مشروبات الکلی تقلبی در شهر های مختلف ایران، این روزها خبر داغ مطبوعات و رسانه ها شده است و افزایش آمار جان باختگان، نگرانی های بسیاری را به همراه داشته است. با توجه به ممنوعیت فروش و مصرف مشروبات الکلی در ایران، عده ای افراد سودجو با فروش مشروبات الکلی تقلبی به عنوان مشروبات اصل اقدام به فریب جوانان نموده و باعث به خطر افتادن جان افراد زیادی گشته اند. از آن جایی که مصرف بی رویه الکل و ترکیبات غیر مجاز به کار رفته در مشروبات تقلبی همچون متانول، داروهای مخدر و روانگردان می تواند پیامدهای جبران ناپذیر و مرگباری را به همراه داشته باشد، لازم است که اطلاعات خود را در این زمینه افزایش دهیم. با افزایش آگاهی در زمینه مشروبات تقلبی، مسمویت با الکل و مخاطرات ناشی از آن می توان بروز این دست مشکلات و حوادث را به حداقل رساند.

با مطالعه این مقاله با انواع مسمومیت الکلی و علائم خطر آن آشنا خواهید شد. همچنین اقدامات لازم و نحوه برخورد در شرایط مواجه شدن با فرد مسموم را خواهید آموخت.

علل مسمومیت با الکل

1- مصرف بیش از حد الکل (اوردوز الکل)

الکلی که به طور معمول در مشروبات الکلی وجود دارد از نوع اتانول (اتیل الکل) است. رایج ترین نوع مسمومیت با الکل در دنیا، زیاده روی در نوشیدن الکل اتانول و یا به عبارتی "اوردوز الکل" هست. هنگامی که، مقدار الکلی که مصرف شده بیش از ظرفیت و توانایی بدن برای متابولیسم و حذف آن باشد، یا سرعت مصرف الکل از سرعت بدن برای متابولیزه کردن و سم زدایی آن بیشتر شود، مسمومیت با الکل اتفاق می افتد. تجمع و بالارفتن سطح الکل در خون موجب اختلال در عملکرد اندام های حیاتی بدن گشته و تهدیدی برای سلامتی محسوب می شود.

گاهی مصرف تصادفی و یا حتی عمدی محصولات حاوی الکل در بزرگسالان و کودکان می تواند منجر به مسمومیت با الکل شود.

علائم مسمومیت با الکل اتانول

مهمترین علائم و نشانه هایی که به دنبال مصرف بیش از حد الکل (اوردوز الکل) پدیدار می شوند عبارتند از:

- گیجی

- تهوع و استفراغ

- بیان کلمات مبهم و ناتوانی در صحبت کردن

- عدم تعادل در راه رفتن و ایستادن

- از دست دادن هماهنگی اعضای بدن (مانند ناتوانی در بلند کردن اجسام)

- از دست دادن کنترل ادرار یا مدفوع

- رنگ پریده شدن و یا آبی شدن رنگ پوست (بیشتر در ناحیه لب ها، لثه و زیر ناخن ها)

- تنفس کوتاه و نامنظم

- تشنج

- کاهش سطح هوشیاری

- افت دمای بدن

- افت قند خون

- بوی الکل در تنفس فرد

2- مصرف مشروبات الکلی تقلبی

متانول و ایزوپروپیل الکل از جمله الکل های صنعتی و غیر خوراکی هستند که بیشتر در ساخت شوینده ها، رنگ ها و ضد یخ استفاده می شوند. 

در مشروبات الکلی دست ساز گاهاً به جای اتانول از متانول استفاده می شود. متانول همان الکل صنعتی یا الکل چوب هست که مصرف خوراکی آن حتی در مقادیر بسیار اندک می تواند مسمومیت شدید ایجاد کند. متانول می تواند از طریق چشم، پوست، ریه و دستگاه گوارش جذب بدن شود. کارگرانی که در صنایع مرتبط به متانول مشغول به کار هستند، به دلیل اینکه بیش از سایرین در مواجهه با متانول قرار دارند، باید به نکات ایمنی لازم برای جلوگیری از مسمومیت شغلی با متانول توجه کنند.

متانول یکی از مرگ بارترین تقلب ها در نوشیدنی های الکلی دست ساز محسوب می شود که این روزها بسیاری از جوانان ایرانی را قربانی خود نموده است. 

متانول وقتی وارد بدن می شود، ابتدا به فرمالدئید و سپس به فرمیک اسید و کربن دی اکسید تبدیل می شود. فرمیک اسید اصلی ترین متابولیت سمی متانول است. تجمع فرمیک اسید در بدن، باعث بروز علائم مسمومیت با متانول می گردد. سرعت متابولیزه شدن و پاکسازی متانول از بدن کند تر از اتانول است. به همین خاطر فرد مسموم معمولاً دیر به مراکز درمانی مراجعه می کند. زیرا علائم اولیه مسمومیت با متانول چیزی شبیه به مستی با الکل اتانول بوده و علائم اصلی مسمومیت با متانول معمولاً در حدود 6 الی 72 ساعت بعد از مصرف مشروب ظاهر می گردد.

در مسمومیت با اتانول هوشیاری فرد با گذشت زمان بهتر شده در حالی که در مسمومیت با متانول سطح هوشیاری رفته رفته کمتر شده و ممکن است به کما و مرگ ختم گردد.

به دنبال مصرف متانول، به علت تجمع متابولیت های اسیدی در بدن، بدن دچار اسیدوز متابولیک شده و این اسیدوز اول از همه بر سیستم تنفس تأثیر می گذارد و موجب کند شدن تنفس و اختلال در تهویه ریوی می شود. از سوی دیگر اسیدوز متابولیک با تأثیر بر چشم باعث اختلال عملکرد بینایی و بروز علائمی همچون تاری دید، تغییر میدان دید، ترس از نور، دوبینی و در نهایت نابینائی می شود. متانول می تواند موجب نارسایی کلیوی دائمی، تضعیف شدید سیستم اعصاب مرکزی، تشنج وکما گردد.

یکی دیگر از تقلب های رایج در مشروبات الکلی دست ساز، استفاده از داروهای روانگردان و مخدر در این مشروبات می باشد. این داروها در ابتدای مصرف موجب سرخوشی سریع تر و بیشتر پس از نوشیدن مشروبات الکلی شده ولی در ادامه با اثر بر مغز و سیستم اعصاب مرکزی توهم و آسیب های مغزی جبران ناپذیر را به دنبال خواهند داشت.

علائم مسمومیت با متانول

علائم اولیه مسمومیت با متانول شبیه با مسمومیت به اتانول بوده و شامل گیجی، عدم تعادل در ایستادن و راه رفتن، سر درد، خواب آلودگی، تهوع و استفراغ، اختلال در تنفس و کاهش سطح هوشیاری می باشد.

علائم اختصاصی مسمومیت با متانول عبارتند از:

- گشاد شدن مردمک چشم (برخلاف مسمومیت با اتانول)

- علائم بینایی: کاهش پاسخ به محرک نور، تاری دید، دوبینی یا در نهایت کوری

- افزایش قند خون (برخلاف مسمومیت با اتانول)

- افزایش سطح پتاسیم خون به واسطه اسیدوز متابولیک

- نارسائی کلیوی دائمی

- تضعیف سیستم اعصاب مرکزی

- تشنج (نشان دهنده شدت مسمومیت با متانول)

- کما و در نهایت مرگ

نکته: تاری دید به طور بارزی مطرح کننده مسمومیت با متانول می باشد.

3- مصرف همزمان الکل با داروهای دیگر

گاهی ممکن است در نوشیدن الکل زیاده روی صورت نگرفته باشد ولی به دلیل مصرف همزمان الکل با سایر داروها، متابولیسم الکل مهار شده و سطح خونی الکل افزایش یابد و شاهد علائم مسمومیت با الکل باشیم.

خود الکل نیز با تأثیر بر آنزیم های کبدی، متابولیسم بسیاری از داروها را می تواند تحت تأثیر قرار دهد. الکل اتانول یک تضعیف کننده سیستم عصبی مرکزی می باشد و در صورتی که همزمان با سایر داروهای تضعیف کننده سیستم اعصاب مرکزی استفاده شود، موجب تشدید اثربخشی و عوارض جانبی این داروها می گردد.

اقدامات لازم در هنگام مواجهه با فرد مسموم شده با الکل

ممکن است بپرسید در صورت مواجه شدن با فردی که الکل بیش از حد مصرف کرده است چه کار می توان کرد:

بی شک اولین و درست ترین اقدام، بدون توجه به تبعات احتمالی قانونی، مراجعه و یا تماس با اورژانس می باشد. باید در نظر داشت که مسمومیت با الکل یک مورد اورژانسی هست و نیاز به مراقبت های ویژه و فوری پزشکی دارد. بنابراین به دنبال درمان خانگی برای درمان مسمومیت با الکل نباشید. هیچ یک از درمان های خانگی نمی تواند فردی که با الکل دچار مسمومیت شده است را از خطر مرگ نجات دهد. با این حال بسیار مهم است که بدانیم، با فردی که دچار مسمومیت با الکل شده است، باید چه کار کنیم.

در ادامه اقدامات لازم برای به حداقل رساندن آسیب های احتمالی در فرد مسموم، تا رسیدن امداد پزشکی اولیه توضیح داده خواهد شد.

باید ها:

- در کنار فرد بمانید. زیرا فرد در خطر خفگی و قطع تنفس قرار دارد.

- اگر بیدار است، او را در حالت نشسته قرار دهید و چنانچه توانایی نشستن ندارد، اورا به پهلو بخوابانید.

- به صورت مداوم وضعیت تنفس وی را چک کنید.

- در صورتی که فرد استفراغ کرد، او را به حالت ایستاده یا به پهلو نگه دارید تا از خفگی بیمار جلوگیری شود.

- اگر قادر به بلعیدن آب هست، جرعه جرعه به وی آب دهید.

- به کمک یک پتو و یا ژاکت او را گرم نگاه دارید.

- برای ارائه اطلاعات کامل و جزئی از نوع و مقدار نوشیدنی مصرفی به تیم امدادگر آماده باشید.

نباید ها:

- به هیچ عنوان فرد مسموم شده با الکل را تنها نگذارید.

- اجازه مصرف الکل بیشتر را به فرد ندهید.

- از دادن قهوه و یا نوشیدنی های حاوی کافئین به وی بپرهیزید. زیرا می تواند موجب دهیدره شدن (از دست رفتن آب بدن) فرد مسموم گردد.

- هرگز فرد را وادار به استفراغ نکنید، زیرا ممکن است توانایی بلع فرد مختل شده باشد و دچار خفگی شود.

- به هیچ عنوان فرد مسموم را وادار به حمام کردن یا دوش آب سرد نکنید. این کار باعث سرد شدن بیش از حد و از دست رفتن دمای بدن فرد می گردد و خطر ایست قلبی را در پی دارد. علاوه بر آن، احتمال دارد فرد به دلیل کاهش سطح هوشیاری و عدم تعادل در حمام بیافتد و آسیب ببیند.

درمان مسمومیت با الکل

درمان مسمومیت با الکل تنها در مراکز درمانی و به صورت درمان حمایتی و تسکینی جهت بهبود علائم مسمومیت و به حداقل رساندن آسیب اندام ها انجام می گیرد. ذکر این نکته ضروری ست که، عدم درمان به موقع می تواند در نهایت به نارسایی کبدی، نارسایی قلبی و گاهاً مرگ منجر شود.

از جمله اقدامات روتینی که در مراکز درمانی انجام می شود، به شرح زیر است:

- کنترل مکرر و نظارت دقیق علائم حیاتی بیمار

- اکسیژن درمانی و حمایت تنفسی

- مایع درمانی از طریق تزریق سرم به منظور جلوگیری از دهیدره شدن بیمار

- تجویز ویتامین های ضروری جهت تسریع روند بهبودی

- کنترل دمای بدن برای جلوگیری از هایپوترمی (سرمازدگی)

- کنترل ضربان قلب

- کنترل و پایش سطح قند خون

- آنالیز آزمایشگاهی خون و ادرار

- در شرایط مسمومیت شدید، علی الخصوص مسمومیت با متانول، ممکن است به منظور دفع سریع تر الکل از بدن، بیمار تحت همودیالیز قرار گیرد.

- درمان مسمومیت با متانول، در کنار اقدامات حمایتی، عمدتاً با هدف کنترل و درمان اسیدوز متابولیک می باشد تا بتوان آسیب ناشی از آن را به حداقل رساند.

- درمان مسمومیت با متانول، تجویز اتانول می باشد. این روش از تبدیل متانول به متابولیت های سمی  جلوگیری می کند.

نحوه تشخیص اتانول و متانول از یکدیگر چگونه می باشد؟

یکی از سؤالات رایجی که این روزها مطرح می شود، این است که چگونه تشخیص دهیم مشروبات الکلی حاوی متانول هستند؟ آیا روشی برای تشخیص اتانول و متانول از یکدیگر وجود دارد؟

در پاسخ به این سؤالات باید گفت، تنها راه تشخیص و افتراق اتانول و متانول از یکدیگر، استفاده از دستگاه کروماتوگرافی در آزمایشگاه ها است. بنابراین هیچ روش خانگی و ظاهری برای تشخیص این دو نوع الکل از یکدیگر وجود ندارد. 

اتانول و متانول از نظر رنگ، بو و ظاهر کاملاً به یکدیگر شباهت دارند. تست شعله و تفاوت رنگ شعله برای تشخیص متانول در مشروبات الکلی تقلبی هیچ کاربردی ندارد. زیرا این تست تنها برای متانول یا اتانول خالص جوابگو می باشد. معمولاً مشروبات الکلی تقلبی حاوی مخلوطی از اتانول و متانول هستند که رنگ شعله آن ها تفاوتی با مشروبات حاوی اتانول ندارد. 

منابع:

محتوای این مقاله بر اساس مطالب منتشر شده در منابع علمی معتبری همچون Pubmed، Up to date، Webmd، Myoclinic و CDC (مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری های امریکا) گردآوری شده است.