اثرات مصرف شنبلیله در کنترل قند خون افراد دیابتی

بدن ما برای تولید انرژی به سوختی که از مواد غذایی بدست می‌آید، نیاز دارد. مواد غذایی در بدن نهایتا به گلوکز تبدیل می‌شوند. گلوکز با ورود به جریان خون و سپس سلول‌ها، برای تولید انرژی و رشد بدن مورد استفاده قرار می‌گیرد. انسولین هورمونی است که از پانکراس ترشح شده و موجب ورود قند به سلول‌ها می‌گردد. در بیماری دیابت، قند به علت وارد نشدن به سلول‌ها در خون باقی مانده و بدین ترتیب، افزایش قند خون رخ می‌دهد. علت بروز این بیماری، کمبود تولید انسولین و یا عدم کارکرد مناسب آن در بدن است.

بیشتر بخوانید: دیابت چیست؟

دیابت در میان بیماری‌های غیر واگیر، یکی از مهم‌ترین علل مرگ و میر محسوب می‌شود و شیوع آن به ویژه در کشورهای در حال توسعه، رو به افزایش است. به طوری که در طی 20 سال گذشته، تعداد بیماران دیابتی، تا 3 برابر افزایش یافته‌ است. مطالعات بسیاری در ارتباط با علل احتمالی و انتشار دیابت در جهان صورت گرفته‌ است. تغذیه‌ی نامناسب در کنار سبک غلط زندگی، از عمده‌ترین دلایل رواج بالای دیابت در سال‌های اخیر بوده‌ است. از این رو، تغذیه درمانی در کنترل دیابت، به اندازه‌ی دارو درمانی حائز اهمیت است. گیاه شنبلیله علاوه بر اهمیت تغذیه‌ای، در بسیاری از نقاط جهان به عنوان یک گیاه دارویی دارای کاربردهای متنوع است. با توجه به سـابقه‌ی مـصرف گـسترده شنبلیله و ارزش درمـانی فراوان آن، امروزه تحقیقات زیادی در مورد اثرات گوناگون ایـن گیـاه انجام شده‌ است. علیرغم اثرات فارماکولوژیکی متعدد، در این مقاله به اثرات مصرف شنبلیله در کاهش قند خون و کنترل دیابت می‌پردازیم.

برای مطالعه بیشتر بخوانید: گیاه شنبلیله با نام علمی Trigonella foenum graceum L

در مورد شنبلیله بیشتر بدانیم
شنبلیله گیاه علفی شبیه به شبدر، با گل‌های سفید متمایل به زرد، دانه‌هایی به رنگ زرد حنایی تا قهوه‌ای، بومی آسیای غربی و شرق مدیترانه است. دانه‌های خشک و رسیده، اندام دارویی آن را تشکیل می‌دهند. این گیاه دارویی دارای دسته ترکیبات متنوعی شامل ساپونین‌های استروئیدی، آلکالوییدها، فلاونوییدها، فیبرها و سایر مواد می‌باشد. مصرف این گیاه، در طب سنتی بسیاری از کشورها مرسوم بوده‌ است. به عنوان مثال، در رم و مـصر باستان از آن، جهت تسهیل زایمـان و افـزایش شـیر، در چین به منظور تقویت قوای جسمی و بهبود ضعف، در هند به عنوان شیر افزا و تقویت کننده و در ایران در درمان بی‌اشتهایی و مشکلات گوارشی استفاده می‌شده‌ است.

آیا مصرف شنبلیله بر کاهش قند خون در افراد دیابتی موثر است؟
مصرف دانه‌ی شنبلیله می‌تواند به کاهش گلوکز و کلسترول خون در افراد مبتلا به دیابت نوع 1 و 2 منجر ‌شود. چندین مکانیسم برای اثربخشی این گیاه در کنترل دیابت پیشنهاد شده‌ است. بخشی از خواص درمانی شنبلیله، به علت اثرات تحریکی مستقیم اسید آمینه‌ای به نام 4-هیدروکسی ایزولوسین بر ترشح انسولین از سلول‌های بتای پانکراس می‌باشد. این ماده با مکانیسم تحریک آزاد سازی انسولین اثر خود را اعمال می‌کند. فیبرهای شنبلیله به ویژه گالاکتومانان باعث کاهش سرعت تخلیه معده و کاهش سرعت جذب کربوهیدرات‌ها در روده می‌گردند و در نتیجه با جذب تدریجی قند، از ایجاد پیک انسولین در خون جلوگیری می‌کنند. ساپونین‌های استروئیدی گیاه و به طور ویژه دیوسژنین از طریق ترمیم سلول‌های بتای پانکراس، افزایش فعالیت آنزیم گلوکوکیناز کبدی، افزایش میزان آنزیم‌های محافظ کبدی و آنتی اکسیدانی اثرات کنترل قند خون و ضد دیابتی خود را اعمال می‌کنند. ترکیبات آلکالوییدی این گیاه مانند تریگونلین نیز، دارای اثرات ضد دیابتی شناخته شده ‌می‌باشند. در مجموع این عوامل کنار هم باعث کنترل قند و اثرات ضد دیابتی شنبلیله می‌گردند.

نتایج مطالعات بالینی متعدد نشان می‌دهند که مصرف روزانه‌ی دانه‌ی شنبلیله، سبب کاهش قند خون ناشتا، افزایش سطح انسولین ناشتا و بهبود وضعیت هموگلوبین گلیکوزیله (HbA1c) در افراد دیابتی می‌شود. در کنار این عملکرد مثبت، نسبت HDL به LDL نیز افزایش یافته‌ است و حاکی از اثرات سودمند مصرف این گیاه در کاهش چربی خون و جلوگیری از بیماری­ های قلبی عروقی است. در این پژوهش‌ها، دوز پودر گیاه بکار گرفته شده از 1 تا 100 گرم و طول دوره‌ی مصرف از 10 تا 84 روز متغیر بوده‌ است.

مصرف چه مقادیری از شنبلیله دارای اثرات کمک درمانی است؟
به منظور مشاهده اثرات کمک درمانی دانه‌ی شنبلیله در کاهش قند خون در افراد دیابتی، مصرف روزانه حداقل 5 گرم پودر گیاه، به مدت 3 ماه توصیه شده‌ است. با توجه به این که مطالعات متعدد بر روی نقش این گیاه در کنترل دیابت، به اثرات درمانی وابسته به دوز تاکید داشته‌اند، در برخی منابع، مصرف روزانه‌ی 50 تا 100 گرم پودر دانه و یا 1 گرم عصاره‌ی دانه‌ی شنبلیله کارآمدتر عنوان شده‌ است.

آیا از سایر اثرات مصرف شنبلیله در افراد مبتلا به دیابت آگاه هستید؟
بیماری‌های قلبی و عروقی مهم ترین علت مـرگ و میر به شمار می رود و خطر بروز آن در افراد مبتلا به دیابت، بیش از 2 برابر سایر افراد است. دیابت از جمله عواملی است که می‌توانـد کلـسترول خـون و خطر ابتلا به بیمار‌ی‌های قلبی و عروقی را افزایش می‌دهد. مصرف دانه‌ی شنبلیله در کنار اثرات کاهش قند خون قابل توجه، در کاهش کلسترول در افراد دیابتی موثر است. فشار خون بالا، یکی از علل اصلی ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی می‌باشد. با توجه به ارتباط مستقیم بین فشار خون بالا و مقاومت به انسولین، شیوع فشار خون بالا در افراد دیابتی قابل توجیه است. پژوهش‌ها، به اثرات مفید مصرف دانه‌ی شنبلیله، در کاهش فشار خون در افراد دیابتی دلالت دارند. با توجه به آنچه گفته شد می‌ توان نتیجه گرفت که این گیاه با کاهش کلسترول و فشار خون، خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی در مبتلایان به دیابت را به طور معنا داری، کاهش می‌دهد.
کبد چرب غیر الکلی یکی دیگر از مشکلاتی است که شانس ابتلا به آن، در افراد دیابتی بیش از سایرین است و در صورت عدم درمان، ریسک فیبروز کبدی در این افراد افزایش می‌یابد. شنبلیله می‌تواند در کاهش سطح آنزیم‌های کبدی در افراد مبتلا به کبد چرب غیر الکلی تا حدی موثر باشد.

بیشتر بدانید: کبد چرب را بهتر بشناسیم؟ 

مصرف شنبلیله در چه کسانی باید با احتیاط باشد؟
افراد حساس به شنبلیله و فرآورده‌های حاوی این گیاه، افراد مبتلا به بیماری‌های انعقادی و مصرف کنندگان داروهای ضد انعقادی، بهتر است از این گیاه با احتیاط استفاده نمایند. همچنین، در زنان باردار به علت اثرات تحریکی رحم و سقط آوری از مصرف مقادیر زیاد دانه و یا مکمل‌های حاوی شنبلیله اجتناب شود. همچنین توصیه می‌شود، افرادی که داروهای کاهنده‌ی قند خون مصرف می‌کنند، در طول مصرف فرآورده‌های حاوی شنبلیله، قند خون خود را پایش نمایند.

اثرات جانبی مصرف شنبلیله چیست؟
مصرف مداوم مکمل‌های حاوی این گیاه، به مدت 6 ماه ایمن بوده و عوارض خاصی در پی ندارد. تنها در موارد معدودی، به دنبال مصرف فرآورده‌های حاوی شنبلیله، مشکلات خفیف گوارشی (اسهال، سوء‌هاضمه، نفخ)، واکنش‌های آلرژیک (کهیر، خارش، تورم در لب‌ها و زبان)، تغییر رنگ و بوی ادرار مشاهده شده‌است.
در صورت مشاهده علائم افت قند خون شامل ضعف شدید، ضربان قلب سریع، گیجی، لرز، عرق، حالت تهوع و استفراغ از مصرف شنبلیله خودداری کنید و به پزشک مراجعه شود.

در نهایت می‌توان گفت مصرف دانه‌ی شنبلیله و فرآورد‌ه‌های حاوی آن همراه با داروهای کاهنده قند خون و به شرط پایش منظم قند خون، موجب کنترل بهتر قند و چربی خون می‌شود و بدین ترتیب عوارض ناشی از دیابت را به تاخیر می اندازد.