شیرین بیان با نام علمیGlycyrrhiza glabra L

شیرین بیان با نام علمیGlycyrrhiza glabra L.  از خانواده نخود (لگومینوز)، گیاهی علفی به ارتفاع 100-50 سانتی متر و فاقد کرک است. برگ های گیاه شانه ای و برگچه ها نسبتا چسبناک هستند. گل‌ ها به صورت مجتمع آبی روشن، همراه با لکه های سفید و دارای 5 گلبرگ هستند. میوه ی گیاه نیام به رنگ قهوه ای و حاوی 6-5 دانه است. ریشه های گیاه افقی، قهوه ای رنگ و نسبتا بلند هستند. 

آنچه در این مقاله می‌خوانید:

• ترکیبات شیمیایی ریشه شیرین بیان
• خواص شیرین بیان
• اثرات فارماکولوژیکی شیرین بیان
• مصرف شیرین بیان برای چه افرادی ممنوع است؟
• احتیاطات مصرف شیرین بیان
• مصرف شیرین بیان در دوران بارداری
• مصرف شیرین بیان در دوران شیردهی
• عوارض جانبی شیرین بیان
• تداخلات دارویی شیرین بیان
• فرآورده های حاوی شیرین بیان در بازار دارویی ایران

مدت زمان تقریبی مطالعه: 8 دقیقه

گلیسیریزا گلابرا نامی یونانی است و از دو واژه گلیکیس به معنی شیرین و ریزا به معنی ریشه مشتق شده است. گلابرا به معنای صاف و بدون کرک است که اشاره به فاقد کرک بودن گیاه دارد.
شیرین بیان به صورت گسترده ای در ایران و عراق پراکنده است و در اروپا به نام شیرین بیان ایران مشهور است. در نواحی آذربایجان شرقی و غربی، کردستان، فارس و خراسان به صورت خودرو رشد می کند. ریزوم و ریشه ی خشک شده اندام دارویی گیاه را تشکیل می دهند. در این مقاله، مزایای بالقوه ریشه شیرین بیان برای سلامتی، علم پشت این ادعاها و عوارض جانبی احتمالی استفاده از آن را مورد بحث قرار می دهیم.

ترکیبات شیمیایی ریشه شیرین بیان

- فلاونوییدها (ایزولیکوفلاونول isolicoflavonol، لیکویی ریتین liquiritin ، ایزولیکویی ریتین isoliquiritin و ...)

- ایزوفلاون ها (فورمونونتین formononetin، گلابریدین glabridin، گلابرن glabren و ...)

- ساپونین های تری ترپنی (گلیسیریزینglycyrrizin )

- کومارین ها (هرنیارینherniarin ، آمبلیفرون  umbelliferoneو...)

خواص شیرین بیان

- درمان سرفه، آبریزش دستگاه تنفسی فوقانی و به عنوان خلط آور

- ضد التهاب در درمان واکنش های آلرژیک، روماتیسم و آرتریت

- طعم دهنده و پوشاننده طعم تلخ برخی داروها نظیر پوست گنه گنه

- به صورت موضعی در درمان بیماری های پوستی، زخم ها و بریدگی ها

- درمان زخم های معده و اثنی عشر

اثرات فارماکولوژیکی شیرین بیان

- بررسی مطالعات حاکی از آن است که مصرف 150 میلی گرم عصاره د-گلیسیرینیزه ی شیرین بیان به مدت 60 روز در مبتلایان به عفونت هلیکوباکترپیلوری، منجر به کاهش معناداری در عفونت در مقایسه با دارونما گردید. فلاونوییدها، ایزوفلاونوییدها و گلیسیریزین موجود در شیرین بیان اثر ضد باکتری از خود بروز داده اند. به ویژه ایزوفلاون های موجود در آن اثر مهاری روی رشد هلیکوباکتر پیلوری حتی در گونه های مقاوم به آموکسی سیلین و متی سیلین دارد.
- مشتقات شیرین بیان موجب افزایش غلظت پروستاگلاندین ها، مهار ترشح گاسترین و افزایش طول عمر سلول های اپیتلیوم معده شده و به این ترتیب موجب التیام زخم معده می شود. شیرین بیان از طریق مهار فسفو دی استراز موجب اثرات ضد اسپاسمی در مجاری گوارشی و تسکین درد احشایی می شود. در نتیجه این گیاه در درمان زخم معده و دوازدهه موثر است. شیرین بیان سبب ترمیم غشاهای مخاطی و زخم‌های دستگاه گوارش می‌شود و عوارض گوارشی و خونریزی ناشی از مصرف داروهای ضد التهاب غیر‌استروئیدی را به نحو بسیار موثری کاهش می‌دهد. مطالعات بالینی بر روی مبتلایان به زخم معده نشان داده است، مصرف روزانه کپسول محتوی 760 میلی گرم عصاره ی د-گلیسیرینیزه ی گیاه، به مدت 8-4 هفته می تواند در کاهش درد و ترمیم زخم موثر باشد.
- شیرین بیان به علت دارا بودن ترکیب ساپونینی گلیسیریزین، باعث خارج شدن خلط از بخش بالایی دستگاه تنفس شده و سرعت ترشح موکوس در نای را افزایش می دهد. فلاونوییدها و به طور شاخصی لیکویی ریتین، موجب مهار اثرات کپسایسین (القا کننده سرفه) می شود. مصرف روزانه 1-5/0 گرم پودر ریشه ی گیاه منجر به بروز آثار خلط آوری و کاهش سرفه می گردد.
- شیرین بیان و به ویژه ایزوفلاون های گیاه از طریق فعال کردن اینترفرون و مهار فیوز شدن ویروس با غشای سلولی، اثر ضد ویروسی نشان می‌دهند.
- شیرین بیان می تواند سبب مهار سیکلواکسیژناز، لیپواکسیژناز و همچنین مهار متابولیسم آراشیدونات شود و بدین طریق اثر ضدالتهابی از خود بروز دهد.
- بررسی کارآزمایی های بالینی متعدد بر روی مبتلایان به سوء هاضمهdyspepsia) ) نشان می دهد، مصرف 75 میلی گرم عصاره ی گیاه شیرین بیان 2 بار در روز، به مدت 1 ماه سبب کاهش شدت علائم و بهبود کیفیت زندگی می گردد. هیچ گونه عارضه جانبی در این میزان مصرف گزارش نشده است.

مصرف شیرین بیان برای چه افرادی ممنوع است؟

- در نارسایی شدید کلیوی و یا پرفشاری خون به دلیل افزایش فشار خون ناشی از مصرف زیاد آن، مجاز به مصرف نمی باشد.
- مصرف بالای شیرین بیان سبب ایجاد اثرات شبه آلدوسترونی می شود. همچنین متابولیت 3- مونوگلوکورونیل گلیسیرتینیک اسید، مهار کننده ی قوی 11- بتاهیدروکسی استرویید دهیدروژناز است که از غیر فعال شدن کورتیزول جلوگیری کرده و درنهایت منجر به اثرات مینرالوکورتیکوئیدی می شود. از این رو در شرایط کاهش پتاسیم خون و بیماری های قلبی، مصرف گیاه ممنوع است. 
- در سیروز کبدی و هپاتیت مزمن منع مصرف دارد. گرچه موفقیت هایی در زمینه ی درمان هپاتیت مزمن B با گلیسیریزین حاصل شده است.
- مصرف شیرین بیان در دوران بارداری، با توجه به اثرات قاعده آوری، تداخل با متابولیسم استروییدها، اثرات فیتواستروژنی و همچنین وجود گزارشاتی مبنی بر تولد نوزاد نارس مجاز نمی باشد.
- به افراد دیابتی تحت درمان با انسولین که احتمالا به کاهش سدیم و پتاسیم بیشتر حساسند، توصیه می گردد از مصرف این گیاه اجتناب نمایند.

احتیاطات مصرف شیرین بیان

- مصرف طولانی مدت گیاه (بیش از 6 هفته) و دوزهای بالای گیاه (بیش از 20 گرم در روز) ممکن است باعث احتباس آب و تورم دست ها و پاها، کاهش دفع سدیم و افزایش دفع پتاسیم گردد. همچنین ممکن است سبب افزایش فشار خون گردد.
- در صورتی که به منظور اثر ضدسرفه از این گیاه استفاده شود و بعد از 3 روز سرفه بهبود نیابد حتما با پزشک مشورت شود.
- در افراد چاق با توجه به مستعد بودن این افراد برای فشار خون بالا و اختلالات قلبی- عروقی با احتیاط مصرف شود.
- دوران شیردهی

مصرف شیرین بیان در دوران بارداری

مصرف شیرین بیان در دوران بارداری، با توجه به اثرات قاعده آوری، تداخل با متابولیسم استروییدها، اثرات فیتواستروژنی و همچنین وجود گزارشاتی مبنی بر تولد نوزاد نارس مجاز نمی باشد.

مصرف شیرین بیان در دوران شیردهی

با توجه به نبود مستندات علمی، بهتر است از مصرف گیاه شیرین بیان در دوران شیردهی، خودداری گردد. البته درصورت مصرف فرآورده های د-گلیسیرینیزه شده عوارض کمتری مشاهده می گردد و می توان دارو را با احتیاط مصرف کرد.

عوارض جانبی شیرین بیان

- ریشه شیرین بیان حاوی گلیسیریزیک اسید است که در بدن به گلیسیرتینیک اسید (glycyrrhetenic acid) تبدیل می شود. این ماده 200 تا 1000 برابر قوی تر از ماده اولیه می تواند آنزیم 11- هیدروکسی استروئید دهیدروژناز کلیوی را مهار کند. در نتیجه از غیر فعال شدن کورتیزول در کلیه جلوگیری می کند. تجمع کورتیزول در کلیه گیرنده های آلدسترون را در سلول های قشری مجاری جمع کننده تحریک می کند و درنتیجه سدیم بازجذب می شود. این مکانیسم توجیه کننده عوارض مصرف دوزهای بالای شیرین بیان است. از این رو زمانی که این گیاه در دوز های بالا یا در طولانی مدت مصرف شود، ممکن است به دلیل اثرات شبه آلدوسترونی، باعث احتباس سدیم، دفع پتاسیم و متعاقب آن افزایش فشار خون و هیپوکالمی شود.

- مصرف بی رویه ی شیرین بیان و فرآورده های آن (بیش از 20 گرم در روز، به مدت بیش از 6 هفته) به علت تحریک غدد فوق کلیوی و ترشح بیش از حد هورمون آلدوسترون ممکن است سبب دفع بیش از حد پتاسیم از بدن، احتباس سدیم، ادم، افزایش فشار خون و افزایش وزن گردد.
- اثرات جانبی دیگر آن شامل خواب رفتگی یا سوزش و فلج حسی، نارسایی قلبی، آریتمی و کرامپ های عضلانی می باشد.

تداخلات دارویی شیرین بیان

- اثر کاهش پتاسیم خون ناشی از شیرین بیان باعث افزایش سمیت گلیکوزیدهای قلبی می گردد. از این رو مصرف طولانی مدت گیاه با این داروها توصیه نمی شود.
- مصرف همزمان با ملین ها منجر به افزایش دفع پتاسیم می گردد و ممکن است منجر به علائمی مانند گیجی، ضعف و اختلال ریتم شود.
- مصرف همزمان با ضد بارداری های خوراکی به علت افزایش غلظت گلوکوکورتیکوییدها، موجب افزایش فشارخون، ادم و کاهش پتاسیم در بانوان مصرف کننده می گردد.
- در مصرف همزمان با داروهای کاهنده فشار خون، اثر این داروها را کاهش می دهد.
- مصرف همزمان طولانی مدت با دیورتیک های تیازیدی، در مواردی منجر به کاهش بیشتر پتاسیم و افزایش فشار خون می گردد.
- مصرف همزمان شیرین بیان با داروهای ضد آریتمی، با ایجاد هیپوکالمی، سبب کاهش اثر این داروها می گردد.
- چنانچه گیاه همزمان با داروهای کورتیکواستروییدی مصرف گردد، اثر این داروها افزایش می یابد. از این رو باید دوز دارو تنظیم گردد.
- مصرف همزمان گیاه با داروهای ضد انعقاد خون مانند وارفارین، ممکن است به علت وجود ترکیبات کومارینی در گیاه سبب مهار فعالیت پلاکتی و افزایش ریسک خونریزی گردد.
- مصرف همزمان داروهای خوراکی پایین آورنده قند خون و انسولین با گلیسیریزین شیرین بیان، به دلیل اثرات سینرژیک مجاز نیست.

فرآورده های حاوی شیرین بیان در بازار دارویی ایران

برای مشاهده محصولات حاوی عصاره شیرین بیان بر روی نام آنها کلیک کنید.

آلتادین  (دینه)
گاسترودین (دینه)
شیرین بیان (دینه)
ایبروگل (گل دارو)
د- رگلیس (ایران داروک)
اوریگانوم (حکیم مومن)
آرتی پرازول (سلامت گستر آرتیمان)
شربت ضد سرفه نوسکاف (فاران شیمی)
هربا کولیک (هرباکر)
رنامیکس (پلانتا)
پرگ ایز (فیرهون هلث)
اگزوتیک (مارنیس)
منوویتال (هلث اید)
رومالین فورت (فارما لایف)
ژل شستشوی بانوان با عصاره شیرین بیان (پیور اینتایم)
دایجستیو اید (گلدن لایف)
هانی سول (هانی سول)
منوپوزفری (میکس نچرال)
کرم ضدقرمزی (سوسکین)
 

سخن پایانی

شیرین بیان به طور گسترده در سراسر اروپا، خاورمیانه و آسیا کشت می شود. ماده اصلی تشکیل دهنده شیرین بیان، گلیسیریزین، حدود 50 برابر شیرین تر از ساکارز (قند معمولی) است.امروزه بسیاری از مردم از ریشه شیرین بیان برای درمان بیماری هایی مانند سوزش سر دل، رفلاکس اسید معده، گرگرفتگی، سرفه و عفونت های باکتریایی و ویروسی استفاده می کنند...