گیاه زیتون با نام علمی Olea europae L

گیاه زیتون با نام علمی Olea europae L از خانواده  اولئاسه، گیاهی درختی همیشه سبز با ارتفاع 15 متر با تاج پوششی پهن و تنه قطور و گاهی به صورت درختچه می باشد. برگ ها متقابل، ساده سرنیزه ای تا تخم مرغی به رنگ سبز- خاکستری هستند. گل های آن سفید، نر ماده، چهار پر و میوه ی آن شفت، بیضی، ابتدا سبز و هنگام رسیدن متمایل به سیاه و دارای هسته استخوانی است.
محل رویش در ایران شمال (منجیل، رودبار و حسن آباد چالوس)، شمال شرقی (گرگان، بهشهر، علی آباد و شاه پسند) جنوب (فارس،کرمان و ...) می باشد. اندام دارویی گیاه زیتون، برگ ها و میوه های آن هستند.

ترکیبات برگ زیتون:
- سکو ایریدویید گلیکوزیدها (اولئوروپئین oleuropein)
- فلاونوییدها (روتین، گلیکوزیدهای لوتئولین و آپی ژنین)
- فنل ها (کافئیک اسید)
- تری ترپن ها (اولئانیک اسید، ماسلینیک اسید و اریترودیول)
- چالکون ها
ترکیبات روغن میوه زیتون:
- اسیدهای چرب (اولئیک اسید، پالمتیک اسید و اسید لینولئیک )
- استروییدها (بتا سیتوسترول، کامپسترول، استیگماسترول و ...)

موارد مصرف
- برگ های گیاه کاهنده فشارخون، مفید در دیابت نوع 2 و مقاومت به انسولین، مدر، موثر در درمان عفونت های باکتریایی ویروسی و قارچی است.
- روغن گیاه از میوه آن به دست می آید. این روغن نرم کننده موضعی می باشد و در درمان تحریکات پوستی (مثل سوختگی‌ها و پسوریازیس)، یبوست، خشکی مو و خارش پوست سر استفاده می شود. همچنین در پیشگیری از علامت های ناشی از کشیدگی پوست در دوران بارداری به کار رفته و می تواند به کاهش کلسترول خون کمک کند.

سایر موارد مصرف
- تقویت قلبی عروقی و پیشگیری از تصلب شرائین
- کاهش تعریق بیش از حد
- تقویت کننده رشد مو

موارد مصرف در طب سنتی و عامه
- تب بر، قابض و ضدعفونی کننده پوست
- روغن گیاه به عنوان ملین، مفید در درمان دردهای عصبی

اثرات:
کاهنده فشارخون- کاهنده قند خون- ضد ویروس هرپس- ضد التهاب- آنتی اکسیدان- ضد سرطان- مدر (ادرار آور)

آثار فارماکولوژیکی گزارش شده
- عصاره برگ زیتون دارای اثر ضد میکروبی است و این اثر را از طریق فعال کردن عمل فاگوسیتوز نشان می دهد. هم چنین مطالعات نشان داده است که عصاره به دست آمده از برگ زیتون می تواند تکثیر ویروس تبخال، آنفولانزا و مایکوویروس ها را مهار کند. بدین ترتیب که مواد موثره ی گیاه مانع از تولید اسید آمینه های ضروری برای ویروس و نسخه برداری آن می گردند. اولئوروپئین ترکیب اصلی مسئول خواص درمانی برگ زیتون است که در بدن متابولیزه شده و به لینولئیک اسید تبدیل می گردد. لینولئیک اسید دارای خواص ضد میکروبی، پیشگیری از تصلب شرایین و ... است. هم چنین، اولئوروپئین موجود در عصاره برگ زیتون در برابر بسیاری از ویروس ها از جمله تبخال و زونا موثر است.

- ترکیبات اولئیک اسید، پالمتیک اسید و لینولئیک اسید موجود در روغن زیتون و ترکیبات پلی فنلی موجود در برگ گیاه دارای اثرات آنتی اکسیدانی و ضد التهابی می باشد.

- عصاره تام برگ زیتون دارای خصلت گشاد کنندگی عروق است و سبب مهار اکسیداسیون HDL و کاهش پیشرفت تصلب شرایین می گردد. این عصاره قادر است با مهار سنتز ترومبوکسان A2، تراکم پلاکتی را مهار کند و در نتیجه از تجمع پلاکت ها و انعقاد خون جلوگیری کند. برگ زیتون اثر کاهندگی فشارخون را با مهارACE  (angiotensin-converting-enzyme) و کاهش تولید آنژیوتانسین 2 اعمال می کند. این اثرات به اولئوروپئین برگ زیتون نسبت داده شده است.

- در ایجاد فشار خون بالا، استرس های اکسیداتیو نقش مهمی را ایفا می کنند. بر اساس قدرت آنتی اکسیدانی اولئوروپئین، که قوی تر از ویتامین  Cو E است، پلی فنل های موجود در عصاره زیتون و به ویژه اولئوروپئین با خنثی سازی رادیکال های آزاد فشار خون را کاهش می دهند. مطالعات متعدد بالینی بر روی بیماران مبتلا به فشار خون بالا نشان داد، بیمارانی که حداقل به مدت 15 روز، 2 کپسول 400 میلی گرم عصاره برگ زیتون را مصرف نمودند، به طور قابل توجهی کاهش فشار خون در آن ها مشاهده شد.

- بررسی مطالعات حاکی از آن است که مصرف روزانه حداقل 500 میلی گرم برگ زیتون به مدت 14 هفته و یا 52 میلی گرم اولئوروپئین به مدت 12 هفته، می تواند سبب افزایش حساسیت به انسولین در افراد دیابتی شده و به کاهش قند خون در این بیماران کمک کند.

- پژوهشگران با بررسی افرادی که رژیم غذایی مدیترانه ای که سرشار از روغن زیتون است، دریافتند: در این افراد خطر ابتلا به بیماری های قلبی تنها پس از 2 سال استفاده، به طور چشمگیری کاهش یافته است. هم چنین تحقیقات بالینی متعددی نشان می دهد مصرف روزانه حداقل 25 میلی لیتر روغن زیتون به مدت 3 هفته، منجر به کاهش LDL می گردد.

منع مصرف
- مصرف برگ گیاه در مبتلایان به سنگ های صفراوی به دلیل احتمال ایجاد کولیک، ممنوع می باشد.
- به دلیل اثر سوزانندگی، به صورت موضعی روی چشم‌ها مصرف نشود.

احتیاط مصرف
مصرف برگ گیاه در بیماران دیابتی و مبتلایان به فشارخون به دلیل این که می‌تواند باعث کاهش فشارخون و افت قند خون گردد، با احتیاط صورت گیرد.

مصرف در دوران بارداری
با توجه به نبود مستندات علمی، بهتر است با احتیاط مصرف شود.

مصرف در دوران شیردهی
با توجه به نبود مستندات علمی، بهتر است با احتیاط مصرف شود.

اثرات جانبی
کاهش فشارخون، تحریک معده، افت قند خون، دل آشوبگی

تداخلات دارویی
- داروهای ضد دیابت: امکان تشدید اثر سایر داروهای کاهنده قند خون و افت قند خون
- داروهای ضد فشار خون: امکان تشدید اثر داروهای کاهنده فشار خون

فرآورده های حاوی گیاه زیتون در بازار دارویی

اولئاکرات (شرکت ایران داروک)
اولیوین (باریج اسانس)
وازوگل (گل دارو)
شامپو ترمیم کننده زیتون (گارنیر)
صابون گلیسیرینه شفاف زیتون
صابون زیتون (پاویژ)
ماسک موی ترمیم کننده زیتون (گارنیر)
نرم کننده ترمیم کننده زیتون (گارنیر)
شامپو بدن حاوی عصاره جو و زیتون (لانجلیکا)
روغن حمام زیتون و نارنج (ایوروشه)
شامپو بدن زیتون (شون)
صابون زیتونکس (دانا کاسیان)
کرم بدن زیتون و شی باتر (فری من)
بادی باتر زیتون (دلن)
پماد زیتونکس (دانا کاسیان)
شامپو بدن زیتون (ایوروشه)
شامپو بدن زیتون و نارنج (ایو روشه)
هان اسکین (سپیداج)
دایجستیو اید (گلدن لایف)

منابع
1. Gruenwald J, Brendler J, Jaenicke C et al. PDR for Herbal Medicines. Medical Economics Company, 2004: 604-606.
2. Saad B, Said O. GRECO-ARAB AND ISLAMIC HERBAL MEDICINE. 2011: 162-169.
2. نوری نگین، خانقاهی ابیانه الهام، امین غلامرضا. داروهای گیاهی رسمی ایران. مرکز تحقیقات پزشکی قانونی: 1395: 121-123.
4. قاسمی دهکردی نصرالله. فارماکوپه گیاهی ایران. وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، معاونت غذا و دارو، 1381(ج 2): 404-411.
5. ضیایی علی، مسگرپور بیتا، شیستری آیدا. احتیاط مصرف و تداخلات دارویی گیاهان دارویی بر اساس شواهد و مستندات. انتشارات تیمورزاده، 1394: 169-170.
6. صالحی سورمقی محمد حسین. گیاهان دارویی و گیاه درمانی. دنیای تغذیه، 1393: 216-220.
7. خلیقی سیگارودی فرحناز، جاروندی صغری، تقی زاده میترا. کاربردهای درمانی گیاهان دارویی. ارجمند: 1392: 189-191.

8. Mukherjee P K, Houghton P J. Evaluation of Herbal Medicinal Products. Pharmaceutical Press, 2009: 435.
9. Heinrich M, Barnes J, Gibbons S, Williamson M. FUNDAMENTALS OF PHARMACOGNOSY AND PHYTOTHERAPY. Elsevier Ltd, 2012: 293.
10. Wainstein J, Ganz, Boaz M, Dayan Y, Dolev E, Kerem Z, Madar Z. Olive Leaf Extract as a Hypoglycemic Agent in Both Human Diabetic Subjects and in Rats. JOURNAL OF MEDICINAL FOOD. 2012; 15(7): 1–6.
11. Bock M,  Derraik J, Brennan C, Biggs J, Morgan P, Hodgkinson S, Hofman,Cutfield ,Olive (Olea europaea L.) Leaf Polyphenols Improve Insulin Sensitivity in Middle-Aged Overweight Men: A Randomized, Placebo-Controlled, Crossover Trial. PLOS ONE. 2013; 8(3): 1-8.
12. Abaza L, Taamalli A, Nsir H, Zarrouk M. Olive Tree (Olea europeae L.) Leaves: Importance and Advances in the Analysis of Phenolic Compounds. Antioxidants (Basel). 2015; 4(4): 682–698.
13. Parvaiz M, Hussain K, Shoaib M, William G, Tufail M, Hussain Z, Gohar D, Imtiaz S. A Review: Therapeutic Significance of Olive Olea europaea L. (Oleaceae Family). Global Journal of Pharmacology. 2013; 7(3): 333-336.
14. Özcan MM, Matthäus B. A review: benefit and bioactive properties of olive (Olea europaea L.) leaves. European Food Research and Technology. 2017; 243(1): 89–99.
15. Hernáez A, Remaley AT, Farràs M, Fernández-Castillejo S, Subirana I, Schröder H, Fernández-Mampel M, Muñoz-Aguayo D, Sampson M, Solà R, Farré M, Torre R, López-Sabater MC, Nyyssönen K, Zunft H, Covas M, Fitó M. Olive Oil Polyphenols Decrease LDL Concentrations and LDL Atherogenicity in Men in a Randomized Controlled Trial. J Nutr. 2015 Aug; 145(8): 1692–1697.