بیماری سلیاک چیست؟

بیماری سلیاک، (بیماری حساسیت به گلوتن) که گاها با نام Sprue یا Coeliac نیز شناخته می شود، یک واکنش ایمنی بدن در برابر مصرف گلوتن (پروتئین یافت شده در گندم، جو، و دانه ی چاودار) می باشد.
در صورتی که مبتلا به بیماری سلیاک باشید، مصرف گلوتن یک پاسخ ایمنی را در روده کوچک ایجاد می کند. با گذر زمان، این واکنش به دیواره ی روده کوچک آسیب رسانده و از جذب برخی مواد مغذی جلوگیری می کند. آسیب به دیواره ی روده می تواند منجر به اسهال، خستگی، کاهش وزن، نفخ و کم خونی گردد.
در کودکان، سوءجذب می تواند در رشد تاثیر منفی بگذارد. به طور کلی درمانی برای بیماری سلیاک وجود ندارد. البته برای بسیاری از افراد، دنبال کردن یک رژیم غذایی فاقد گلوتن می تواند علایم را کنترل کرده و سبب بهبود گوارش شود.

علایم:
علایم و نشانه های بیماری سلیاک در کودکان و بزرگسالان متفاوت می باشد. مهمترین علایم سلیاک در بزرگسالان شامل اسهال، خستگی و کاهش وزن می باشد. بزرگسالان همچنین ممکن است نفخ، درد شکمی، تهوع و یبوست و حتی استفراغ را تجربه کنند.

بیشتر بخوانید: علل یبوست و راه های درمان آن را بشناسید

با این حال بیش از نیمی از بزرگسالان مبتلا به بیماری سلیاک دارای علایم و نشانه هایی می باشد که به سیستم گوارشی مربوط نمی شود:
- آنمی، معمولا ناشی از کمبود آهن می باشد.
- کاهش دانسیته ی استخوان (استئوپروز) و نرمی استخوان (استئومالاسی)
- خارش و تاول زدن روی پوست (^*Dermatitis herpetiformis)
^* Dermatitis herpetiformis: یک بیماری پوستی می باشد که در نتیجه ی عدم تحمل گلوتن در روده ایجاد می شود. این راش پوستی بر روی آرنج، زانو، نیم تنه، سر و لپ ظاهر می شود. این بیماری معمولا به دلیل تغییرات ایجاد شده در دیواره ی روده باریک به وجود می آید. پزشکان این بیماری پوستی را با دارو و یا رژیم فاقد گلوتن درمان می کنند.

 

- آسیب به مینای دندان
- زخم های دهانی
- سردرد و خستگی
- آسیب سیستم عصبی، (شامل بی حسی و حالت گزگز در نوک پا و انگشتان دست، اختلال در تعادل)
- درد مفاصل
- کاهش عملکرد طحال
- سوزش معده

کودکان
در کودکان زیر 2 سال، علایم و نشانه های عمده عبارتند از:
تهوع- اسهال مزمن- نفخ شکم- اختلال در رشد- کاهش اشتها- تحلیل عضله
در کودکان بالای 2 سال:
اسهال- یبوست- کاهش وزن- زودخشم- کوتاهی قد- بلوغ زودرس- اختلالات عصبی به مانند بیش فعالی، اختلالات یادگیری، سردرد، تشنج

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر اسهال و یا اختلالات گوارشی بیش از 2 هفته به طول بیانجامد، با پزشک مربوطه خود تماس حاصل نمایید. اگر کودک شما رنگ پریده، زود خشم، مشکل در رشد، بوی بد و یا مدفوع پرحجم داشته باشد، با پزشک کودک خود تماس بگیرد.
بیماری سلیاک معمولا در خانواده ها شایع است. اگر فردی از اعضای خانواده شما این شرایط را داشته باشد، از پزشک خود در مورد اینکه آیا نیاز به آزمایش دارید سوال نمایید.

علت این بیماری چیست؟
بیماری سلیاک از تداخل بین ژن ها، خوردن غذاهای حاوی گلوتن و فاکتورهای دیگر محیطی ایجاد شده ولی دلیل اصلی رخ دادن آن مشخص نمی باشد.
روش تغذیه اطفال، عفونت های گوارشی و باکتری احشا، می تواند منجر به ایجاد بیماری سلیاک گردد.
برخی اوقات بیماری سلیاک برای اولین بار بعد از جراحی، حاملگی، زایمان، عفونت ویروسی و یا استرس حاصل می شود.
زمانی که سیستم ایمنی بدن به گلوتن موجود در غذا واکنش نشان دهد، این واکنش می تواند به برآمدگی های نازک مو مانند (ویلی) که دیواره ی روده کوچک را می پوشانند، آسیب برساند. ویلی (Villi)، ویتامین ها، مینرال ها و سایر مواد مغذی را که از غذا به دست می آید را  جذب می کند. اگر ویلی آسیب ببیند، هر مقدار هم غذا مصرف گردد نمی توانید مواد مغذی کافی را دریافت نمایید.

میزان بیماری سلیاک در بین کشورهای غربی در حدود 1 % می باشد. این بیماری در بین قفقازی ها شایع تر می باشد، البته امروزه در بین بسیاری از گروها و نژاد های مختلف مورد مطالعه قرار گرفته و شناسایی شده است.

ریسک فاکتورها:
بیماری سلیاک می تواند در هر شخصی بروز کند. البته در موارد زیر شایعتر می باشد:
- عضوی از خانواده با بیماری سلیاک یا درماتیتیس هرپتیفورمیس
- دیابت نوع 1
- سندروم داون و یا سندرم ترنر
- بیماری تیروئیدی خودایمن
- کولیت میکروسکوپیک
- بیماری آدیسون
- آرتریت روماتوئید

عوارض:
بیماری سلیاک درمان نشده می تواند باعث:
سوءجذب- از دست دادن کلسیم و  کاهش دانسیته ی استخوان- ناباروری- عدم تحمل لاکتوز- سرطان- اختلالات عصبی

تشخیص
محققان ممکن است برای تشخیص بیماری سلیاک از دو نوع تست تشخیصی استفاده کنند.
1) تست سرولوژی: آنتی بادی ها را درخون بررسی می کند. بالا رفتن برخی پروتئین های آنتی بادی، واکنش ایمنی را در برابر گلوتن نشان می دهند.
2) تست ژنتیک: برای آنتی ژن های لوکوسیت انسانی (HLA-DQ2، HLA-DQ8) که می تواند بیماری سلیاک را رد کند.
اگر نتیجه ی این دو آزمایش نشان دهنده ی بیماری سلیاک باشد، پزشک درخواست اندوسکوپی کرده تا روده کوچک را بررسی کند و با انجام بیوپسی از آسیب ویلی (Villi) آگاه شود.
بهتر است قبل از شروع رژیم فاقد گلوتن، تست تشخیصی انجام شود. حذف کردن گلوتن از رژیم خود می تواند نتایج آزمایش های خونی را شما را تغییر دهد و از حالت نرمال دورتر سازد.

درمان
یک رژیم فاقد گلوتن، تنها راه کنترل بیماری سلیاک می باشد. علاوه بر گندم، غذاهایی که حاوی گلوتن می باشند عبارتند از:
جو- بلغور- حریره بادام- آرد گندم- مالت- دانه چاودار- آرد سبوس دار- کندروس

زمانی که گلوتن را از رژیم غذایی خود حذف کنید، التهاب در روده ی کوچک به تدریج طی چند هفته کمتر می شود، لذا ممکن است در چند روز رو به بهبودی قرار گیرد. بهبودی کامل و ترمیم ویلی (پرزهای روده باریک) ممکن است ماه ها تا سال ها به طول انجامد. ترمیم در روده ی باریک کودکان نسبت به بزرگسالان سریع تر رخ می دهد.
اگر به طور اتفاقی، غذای حاوی گلوتن مصرف کنید، ممکن است با درد های شکمی و اسهال مواجه شوید. برخی افراد ممکن است علامت یا نشانه ای را بعد از خوردن غذای گلوتن دار مشاهده نکنند، ولی این بدان معنی نیست که آسیبی نمی رساند. حتی مقادیر بسیار جزئی گلوتن در غذا می تواند تخریب کننده باشد، حتی اگر نشانه ای از خود بروز ندهند.

ویتامین ها و مینرال ها
اگر کمبود ویتامینی حاد باشد، پزشک یا متخصص تغذیه ممکن است ویتامین و مواد معدنی را برای شما تجویز کند.
کلسیم- فولات- آهن- ویتامین b12- ویتامین D- ویتامین K- روی
اگر روده ی کوچک شما به شدت آسیب ببیند، پزشک ممکن است استروئید را برای کنترل التهاب استفاده نماید. استروئیدها می توانند علایم و نشانه های بیماری سلیاک را با بهبود شرایط روده، تسکین دهند.

سایر مواد غذایی حاوی گلوتن
از مصرف غذاهای بسته بندی شده خودداری شود البته در صورتی که علامت فاقد گلوتن بر روی بسته بندی درج شود قابل استفاده می باشد. علاوه بر کرن فلکس، پاستا، نان، کیک و شیرینی جات، محصولات آماده شده حاوی گلوتن عبارتند از:
آبجو- شیرینی جات- گریوی (Gravies)- گوشت های آماده مانند کالباس و ژامبون- سس های سالاد ، سس سویا،- برخی سوپ ها